Onderhoud piano of vleugel
|
|
| 1 .Wat is pianostemmen?
Met een stemhamer draait de stemmer aan de stempennen, waardoor de spanning van de snaar hoger of lager wordt. De meeste tonen van de piano bestaan uit 2 of 3 snaren, die precies dezelfde toonhoogte moeten hebben. Bij een klein verschil zal de toon gaan zweven, en dus vals klinken. Maar de onderlinge tonen moeten ook met elkaar kloppen. De meeste stemmers houden tegenwoordig (bij moderne instrumenten) de 'gelijkzwevende stemming' aan, waarbij het octaaf in gelijke partjes verdeeld wordt. Hierbij is in iedere toonsoort goed te spelen. Als een piano te hoog of te laag staat zal hij, indien mogelijk, weer op de goede toonhoogte moeten worden gezet. Tegenwoordig houden we daarvoor meestal een frequentie van 440-442 Hz aan terug De akoestische piano of vleugel is opgebouwd uit natuurlijke materialen. Zangbodem, stemblok, toetsen, mechaniek en de kast: het is allemaal hout. Hout 'werkt': onder invloed van vochtige lucht zet het uit, tijdens droogte krimpt het. De houten zangbodem staat tijdens vochtige perioden (vaak in de zomer) boller dan in droge tijden (winter). De snaren staan via de kam in contact met de bodem. Hoe boller de bodem, hoe meer spanning er op de snaren staat, hoe hoger de toon wordt. Als de bodem krimpt zal de spanning lager worden, en zal de toon zakken. Helaas vindt dit stijgen en zakken van de toon niet gelijkmatig over de hele linie plaats. De snaren in het midden van de piano lopen over het gedeelte van de zangbodem dat het meest flexibel is, hier zullen de verschillen per seizoen het grootst zijn. De bas en de discant zullen minder veranderen, omdat de snaren over stijvere gedeelten van de bodem lopen. Die onderlinge verschillen zorgen ervoor dat de piano nog valser klinkt. Als een piano jaren niet wordt gestemd zal het zakken van de toon meestal meer zijn dan het stijgen, vaak staat hij dan dusdanig laag dat er meer dan één stembeurt nodig is om hem weer op toon te krijgen.
Er is een groot aantal apparaten in de handel om te zorgen voor meer of minder vocht in de lucht. Sommige worden in of onder het instrument gemonteerd, andere werken in op de hele ruimte. Een van de opties is het laten monteren van een 'Piano Life Saver'. Dit is een combinatie van luchtbevochtiger en -ontvochtiger, die met behulp van een hygrostaat de luchtvochtigheid stabiel houden. Het geheel wordt onderin de piano, of onder de vleugel gemonteerd. Vooral bij vloerverwarming bijvoorbeeld kan dit de stabiliteit van de stemming gunstig beïnvloeden. Een andere mogelijkheid is de aanschaf van een bevochtigingsapparaat, waardoor de luchtvochtigheid in de hele kamer op peil gehouden wordt. Er zijn vele soorten: met koud water, met stoom, met luchtfilters, vernevelaars, hele stille of luidruchtige, kortom, het is een studie op zich. Ook kan een zogenaamde hydroceel in de piano worden bevestigd. Deze buis brengt het vocht passief in de lucht. Probleem is wel dat hij onzichtbaar in de piano hangt, waardoor de meeste mensen hem vergeten en niet vaak genoeg bijvullen. Vroeger werden er vaak bakjes met water onderin de piano gezet, of soms een vaas met een opgerolde krant. Dit is weinig effectief. De meeste mensen houden 2 keer per jaar aan. Als een piano gloednieuw is, of net een grote restauratie met een nieuwe besnaring achter de rug heeft, zal hij de eerste tijd vaker moeten worden gestemd: de snaren rekken de eerste anderhalf à twee jaar nog, waardoor de toon zakt. Daarna hangt het van meerdere factoren af: De kwaliteit en conditie van het instrument De plaats waar het instrument staat (op de tocht? Naast de radiator? Tegen een buitenmuur? Op vloerverwarming?) Sterke schommelingen in temperatuur, en daarmee in luchtvochtigheid. Niet alleen per seizoen, maar ook als er onregelmatig gestookt wordt, zoals bijvoorbeeld in een kerk. Vaak wordt gedacht dat een verhuizing, een verplaatsing binnenshuis of zelfs binnenskamers effect heeft op de stemming. Dit is in het algemeen niet zo, alleen het verschil in de klimatologische omstandigheden tussen de ene of de andere plek is van invloed. Daarom is het verstandig om na een verhuizing een paar weken te wachten met het stemmen; zo kan de piano acclimatiseren. Voor zalen en studio's gelden overigens heel andere normen: meestal wordt voor elke opname, ieder concert, soms voor iedere repetitie, en vaak zelfs in de pauze van het concert gestemd. Dit heeft niet alleen te maken met het feit dat de eisen aan de klank hoger zouden zijn. Vaak ontstemt een instrument veel sneller in een zaal die afwisselend leeg en vol met mensen is, en te maken heeft met theaterlampen, airco, verwarming, etc.
In de regel ongeveer 1 tot 1½ uur. Het hangt onder andere af van het instrument: de ene piano laat zich makkelijker stemmen dan de andere. Een roestige besnaring kan bijvoorbeeld problemen geven, stempennen die heel vast zitten of juist heel los lopen. Verder scheelt het hoe de piano erbij staat: een hele valse piano geeft meestal meer werk dan een die goed op toon staat. Vaak worden kleine mankementen tijdens de stembeurt verholpen; een krakend pedaal, een piepje in het mechaniek. Wel is het raadzaam zoiets van te voren te melden, dan kan de stemmer er eventueel rekening mee houden.
Alles wat geluid maakt is storend. Bepaalde geluiden nog meer dan andere: stromend water, knisperende zakjes, rinkelend serviesgoed, stofzuigers en andere brommende machines, pratende mensen en jankende honden. Het is dan ook niet fijn als de hulp op het zelfde tijdstip aan 't werk is, als er bezoek komt, of als de buren aan het verbouwen zijn. Een kortstondige verbreking van de stilte om de stemmer van een kopje koffie of thee te voorzien zal in het algemeen niet kwalijk worden genomen.
Dan kan het zijn dat de stemmer (net als de tandarts) de afspraak toch in rekening brengt; in de verloren tijd is immers vaak niet alsnog een andere afspraak te maken.
De meeste stemmers zullen hun aankomsttijd met een marge van een uur of een half uur afspreken, precieze tijden zijn meestal niet te geven. Mochten ze nog veel later zijn kunnen ze meestal wel mobiel bereikt worden.
Nee, dit is niet nodig, maar hij of zij moet wel beschikken over een goed relatief en getraind gehoor. Een absoluut gehoor heeft iemand die zonder referentie kan horen welke toon een a is, of een fis. Hij of zij kan horen of de a aan de hoge of de lage kant staat. De meeste stemmers gebruiken hiervoor een stemvork of een stemapparaat. Iemand met een goed relatief gehoor kan alle intervallen hierop aanpassen, zodat ze zo mooi mogelijk klinken.
Natuurlijk zijn er ook slechte stemmers. Mensen die het zichzelf aangeleerd hebben, zonder gedegen opleiding en maar wat doen. Stemmen is voor de helft luisteren, en voor de helft techniek. De stempen en de snaar moeten goed worden 'gezet', zodat ze na een paar keer aanslaan niet verlopen. Dat vereist heel veel oefening. Slechts gewapend met een stemcomputer zal iemand niet (onmiddellijk) een goede stemmer zijn. Dat betekent niet dat stemmers met een computer slecht zijn! Een stemcomputer kan het werk verlichten zodat men zich kan concentreren op het maken van een 'mooie toon'. Vereiste is wel dat het een heel goede stemcomputer is, die alle tonen meet, inclusief de boventonen. Hieruit berekent hij de meest ideale stemming, exclusief voor iedere piano. Daarnaast zal de stemmer natuurlijk altijd een 'kritisch oor' houden.
| |
