Pianostemmers techniek !
Met de stemvork wordt de begintoon vastgesteld(a¹= 440Hz)
Daarna begint de pianostemmer met het" leggen van de temperatuur".
‘temperatuur’ is afgeleid uit het Latijns: ‘temperare’, hetgeen betekent: ”in de juiste verhouding mengen’.
Dit is het zodanig veranderen van reine (zuivere) intervallen, dat ze passen in het octaaf.
Iedere piano en vleugel heeft 7 octaven . Het ene octaaf klinkt 2x zo hoog/laag als het andere. De onderlinge boventoon verhouding van het octaaf is 2 : 1 (2 staat tot1) De 2e boventoon van de aº is dus gelijk aan de 1e boventoon van de a¹ . We luisteren nu eigenlijk naar de a².
In deze 7 octaven passen precies 12 opgestapelde kwinten. Een kwint sluit 6 halve tonen in, bv. c – g . De onderlinge boventoon- verhouding van een kwint is 3 : 2
De 3e boventoon van de c = 2e boventoon van g. Dus moet het zo zijn, dat:
2 tot de 7e macht = 3 gedeeld door 2 tot de 12e macht. En dat is niet zo:
2( 7 keer) = 524288: 4096
3/2(12 keer) = 531441: 4096
12 opgestapelde kwinten leveren dus een toon op, die niet precies 7 octaven boven de uitgangstoon ligt, maar iets hoger.
Dit kleine intervalletje: 531441 : 524288 heet het Komma van Pythagoras.
De zuiverheid van octaven is dus onverenigbaar met die van de kwinten.
In de evenredigzwevende stemming zullen de kwint – intervallen opzettelijk “vals” gestemd moeten worden!
Iedere kwint wordt iets zwevend gemaakt. Net iets kleiner gemaakt. Deze zweving is als een rustig deinende zee( ong. 1 zweving/sec)
>Hetzelfde verhaal geldt ook voor de tertsen
Een terts sluit 3 halve tonen in. bv. c – e . Echter hier is het wiskundig verschil zo dat, 3 opgestapelde tertsen een kleiner getal hebben dan het octaaf waarin ze passen. Dit verschil wordt: Diësis genoemd. Elke terts moet dus groter worden.
Zo wordt de piano in octaven rein (zuiver) gestemd en in alle andere intervallen niet rein (onzuiver) gestemd. We noemen dit de “gelijkzwevende temperatuur”
Als eenmaal de' temperatuur' is gelegd, worden de overige 6 octaven gestemd vanuit deze stemmingsleer. Meestal wordt eerst de hoge tonen kant(= diskant) gestemd, waarbij de onderlinge verhoudingen van de kwinten, kwarten, tertsen en sexten steeds gecontroleerd worden.
Hierna wordt de baskant(lage tonen) gestemd.
Tot slot worden alle koortjes welke nog niet op elkaar waren afgestemd(3 of 2 snaren dezelfde toon) gestemd.
Het resultaat is een 'zingende' piano met rollende tertsen en sexten en deinende kwarten en kwinten. Alles is in beweging en dat maakt de piano tot zo'n prachtig klinkend instrument. Digitale piano's zijn op dezelfde manier, kunstmatig, gestemd, maar qua klank en klankkleur halen ze het niet bij de akoestische piano's en vleugels. Elk stukje hout reageert mee op de trillingen en er wordt dan ook veel zorg besteed aan de soort hout van een zangbodem, toetsen en kastwerk.
Hoe duurder de piano is des te meer 'handwerk' en kwaliteitshout, vilt, leer e.a. materialen. Al zien ze er van buiten ongeveer hetzelfde uit, er is veel verschil in kwaliteit. Meer klasse leidt tot een mooiere toon en prettiger speelvaardigheid. Daarom is het voor de stemmer altijd weer een genot om een goede kwaliteitspiano/vleugel te mogen stemmen. De intervallen laten zich veel beter horen en er zijn weinig tot geen 'zelfzwevers'(een snaar die uit zichzelf 'zweeft, dus onzuiver is)
Zo blijkt maar weer, dat pianostemmen niet zomaar wat stemmen is, maar dat hier een gedegen opleiding voor nodig is. Op het Opleiding Centrum Pianotechniek te Amsterdam(OCP) wordt naast het trainen van het stemmen ook veel aandacht besteed aan de techniek van het repareren en onderhouden van de hele piano/vleugel. De opleiding duurt 2 á 3 jaar, waarbij naast de lessen ook stage wordt gelopen bij een erkend leerbedrijf.
Wilt u meer weten over deze opleiding?
Wist u dat .......
In de piano ongeveer 230 stempennen zitten. Het 'leggen' van de temperatuur ong. 5 - 10 minuten duurt. Het stemmen van 1 snaar ong 10 sec. duurt dat is dus 230 x 10 = 2300 sec : 60 = 38,3 minuut. Dit is opgeteld ongeveer 45 minuten. Daarnaast zijn er nog tonen die weer gecontroleerd moeten worden en bij een zwaar ontstemde piano moet je vaak nog een heel gedeelte opnieuw 'bijtrekken', zodat de totale stemtijd ongeveer uitkomt op 1 á 1½ uur.
In een normale praktijk stemt de stemmer zo'n 5 á 6 piano's op 1 dag. Dat zijn bij 5 werkdagen in de week zo'n 20 - 25 piano's en bij 42 werkweken dus ong. 966 piano's per jaar!!
Voor zoveel stemmingen zijn ongeveer 600 adressen nodig. Om horendol van te worden!
Het stemmen en onderhouden is een echt ambacht! Om dit ambacht te certificeren, de kwaliteit te bewaken en het stemniveau van stemmers te verbeteren is de VvPN opgericht. Deze Vereniging voor Pianotechniek Nederland heeft inmiddels meer dan 160 leden, waarvan ook enkelen uit België en Amerika.
Voor meer info over de VvPN klik hier.